cocuklarda Uyku Sorunlari

Hazirlayan: Doc. Dr. Selahattin Senol

cocuklarda uykuya dalma zorluklari
Gece ter?ru (night terror)
Sikintili dusler
Uyurgezerlik

Uyku karmasik, beyin islevi ve psikoloji ile ilgili yasamsal bir durumdur. Dis etkenlere acik, bireyin duygusal ve icgudusel yasamiyla ilgili gelisimsel bir islevdir. Su uc d?nemi icermektedir: Bunlar uykuya dalma, ruyasiz uyku ve ruyali uyku d?nemleridir. Uykuya dalma d?neminde yavas yavas cevre ve beden ile ilgili algilar azalarak kisi uyku d?nemine gecmektedir. Ruyasiz uyku d?nemi bedenin temel yapi taslari olan proteinlerin yeniden olusturuldugu ve kisinin fiziksel yorgunlugunu atarak dinlenmeyi saglayan d?nemdir. Ayrica bu d?nemde buyume hormonu salgilanir. Ruyali uyku d?nemi, uyuyan kiside g?z kapaklarinda ve g?zlerinde hareketlerin baslamasi ile fark edilir. Ruyalar baslar, bu d?nemde g?rulen ruya ile uyumlu olarak beden hareketlerinin ortaya cikmamasi icin kaslarin gerginligi kaybolmustur. Eger b?yle bir duzenleme olmasaydi g?rdugumuz ruya ile hareket edecek, hatta yataktan kalkip dolasacaktik. Bu ?zellik yenidogan bebeklerde tam olusmadigindan el ve ayaklarda ya da yuzde, bazen g?vde de kucuk hareketler olabilmektedir. Bu d?nem dogumda yaklasik uykunun yarisini olusturmakta, bir yasindan sonra ise eriskindeki gibi yaklasik uykunun beste birine dusmektedir. Uykunun ruya d?neminde bir cok ruhsal olay gerceklesmektedir. Bu d?nemde gerilimler bosalmakta ya da serbestlesmekte, hatirlanan her sey ve gunduz yasananlar birbirine baglanarak, programlanmaktadir. Gunduz uyanik iken algilanan duyumlar ruya araciligiyla yapilanirlar. Yenidoganlarda ve bebeklerde ruyalar, uykuya daldiktan 30-45 dakika sonra, buyuk cocuklarda ise 120 dakika sonra ortaya cikmaktadir.

Dogumdan sonraki d?nemde sut cocugu icin bedensel gereksinimler uykuyu etkilemektedir. Aclik uyandirmakta, tokluk ise uykuya dalmayi kolaylastirmaktadir. Bu d?nemdeki uykusuzluklarda anne tarafindan bebegin beslenmesi ya da duygusal desteklenmesinin yetersiz, ters ya da asiri bir bicimde karsilandigi g?rulmektedir. Uyku bebek icin ritmik ve temel bir gereksinimdir. Yenidogan d?neminden baslayarak bebeklerin ya da cocuklarin uyku ?zelliklerine bakildiginda bircok degisiklikler g?rulmektedir. Bunlar bireyseldir ya da d?nemlere baglidir. Bebekler icinde cok uyuyanlar oldugu gibi az uyuyanlar da vardir. ?lk aylarda uykusuzluk siradan bir durumdur, ancak sonuclari nedeni ile aile icin ?nemlidir. Ortaya cikan gerginlik ve sinirlilik durumu yalniz cocugun uykusuzlugunu artirmaz, yeni catismalari da ortaya cikarir. Uykusuzlugun ?nemi ve agirligi bebegin yasi, gelisim duzeyi ve kisisel ?zelliklerine bagli olarak belirlenir. Yenidogan 19-23 saat uyur. Baslangicta aralikli ve parcalara b?lunmus bir uyku bicimindedir. Yavas yavas gece agirlikli olarak gelisir, ucuncu yila dogru derinligine kavusur.

Uykusuzluk nedenlerine bakacak olursak; bedensel bir hastalik sirasinda cekilen sikinti ve aci uyku islevinin bozulmasina yol acmaktadir. Ayrica odanin sicak-soguk ya da gurultulu olmasi gibi dis etkenler de uykuyu bozacaktir. 2-3 aylik bebekler cigirtkandir, kolay uyarilabilir, sinirlidir. Bu ?zellikler ise annede sabirsizlik, yetersizlik gibi iliskiden kaynaklanan zorluklari yaratabilir. ?lk aylardaki bakimin niteligi, surekliligi ve yumusakligi cok ?nemlidir. Bebegin hareket ve dil becerisinin gelisme duzeyi, altinin temizlenmesi, anne ile bebek iliskisinin bicimi, ailenin yasam sekli, iklim, cocugu paylasan birden fazla kisinin olmasi, annenin sikinti ya da huzursuzluklari gibi bir cok ?zellik uykuyu etkileyecektir. Uykusuzluk bazen bebegin, bazen de annenin kisilik ?zelliklerinden kaynaklanir ve catismalarin sonucudur. Uyku sorunu genellikle duyarli bir bebek ile yetenekleri bakimindan yetersiz bir anne arasindaki iyi islemeyen bir iliskinin isaretidir.

Uyku bozukluklarinin ?nemli bir kismi ikinci yilda ortaya cikar. Bebek bu yasta kolay uyarilir bir durumdadir. Uykuya dalma siklikla zordur. Oto-erotik tutumlar, gecis nesnelerine baglanma, uyuma rituelleri (t?renleri) siktir. Yaklasik 12 saat suren gece uykusu ve 3-4 yasina kadar surecek gunduz uykulari vardir. Uyku sakindir, sessizlik, karanlik ve uygun kosullar ister. Bebekler ve cocuklar genellikle emme ve yemek yeme ile karninin doymasi ya da anne babasiyla gecirdigi doyurucu bir iliski sonrasinda uykuya dalmakta, bazen de aglama, inatlasma gibi bir gerginlikten sonra uyumaktadirlar. Bu d?nemde uykunun niteligi bebegin anne tarafindan ele alinma bicimine baglidir. Eger bedensel ve psikolojik gereksinimleri karsilanmamissa bebek uyanir ve doyurulmasini bekler. Uykunun korunmasi annenin islevidir, daha sonra ruyalar araciligiyla gelisir. Ruyalar psikolojik acidan isteklerin gerceklesmesine yardimci olan bir arac gibidir. Yasamin ilk d?neminde ise bu islev ancak emme amaclidir.

cocuklarda uykuya dalma zorluklari
 ?kinci ile altinci yaslar arasinda asiri hareketli olan cocuk uykuya dalma konusunda direnebilir. Ayrica ilk kaygili ruyalar da bu zorlugu arttirir. Bu d?nemde yatmaya direnen cocuk cesitli bahaneler bulur. Korktugunu, yalniz yatamadigini s?yleyerek anne baba ile yatmak isteyebilir, odasinda gece bir isik yakilmasini ister, bir oyuncak ya da yastik gibi uykuya gecisi kolaylastiracak bir esyaya sarilabilir, ilk bir yilda g?rdugumuz davranislardan olan parmak emme ile rahatlamaya calisabilir ya da aileden birinin anlatacagi masala baglanir. Dis ortamdaki kosullarin uygunsuzlugu (gurultu, anne baba ile birlikte yatma, uyku saatinin duzensizligi), uygun olmayan dis baskilar (asiri baskici anne babasina karsi otonomisini korumaya calisan cocuk) ve sikintili ya da catismali bir ev ortami bu gecis d?nemini bozar.

cocuk ruyalardan ya hoslanir ya da cogu zaman bildirildigi gibi korku ile guclu tepkiler sergileyebilir. Rahatsiz edici ruyalar cocuk 3, 6 ve 10 yasinda iken en yogundur. ?ki yasindaki cocugun ruyalari kovalanmak ya da isirilmak ile ilgili olabilmekte, d?rt yasinda ise bazi hayvan ruyalari ile iyi ya da k?tu insanlarla karsilasilan ruyalar baslamaktadir. Bes ya da alti yaslarinda ?ldurme ya da yaralanma ile ucma, arabada olma ve belirgin hayaletlerin oldugu ruyalar vardir. cocuklukta saldirgan ruyalar oldukca ender g?rulur, onun yerine cocugun bagimliligini yansitan tehlikede oldugu seklinde ruyalar g?rulur. Bes yasina dogru cocuk o zamana kadar gercek yasantilar olduguna inandigi ruyalarin gercek olmadigini fark etmeye baslar. Yedi yasina gelinceye kadar cocuklar ruyalarin kendileri tarafindan yaratildigini bilirler. Üc ile altinci yaslar arasindaki cocuklarin, anne babalari ile baglantilarini surdurebilmek, odalarini daha gercekci ve daha az korkutucu bir sekilde g?rebilmek icin yatak odalarinin kapisini ya da isigini acmak istemeleri dogaldir. Zaman zaman cocuklar ruyalardan kacmak icin yatmaga gitmeyi reddedebilirler. Uykuya dalma guclukleri genellikle ruya g?rmelerle baglantilidir. Uyku dunyasinda iken gercek dunyadan kopmamak icin guvenligi saglayan koruyucu y?ntemlerin olusturuldugu aliskanliklar gelistirilir.

Bebeklik ve cocukluk d?nemlerinde uyuma ve uyku ile ilgili sorunlarin basinda yataga gidip uyuma konusunda direnme gelmektedir. cocuk aglar, yatirildiktan sonra kalkar, anne baba ile uzun cekismeler yasar. Bu direnme kimi cocukta yatma korkusuna d?nebilmektedir. cocuk odasinin isigini acmakta, kapiyi aralik tutma, anne baba arasinda ya da koltukta uyumaktadir. Uyumadan yatagina gecmez. Siklikla sikintili ruyalar sonrasinda ortaya cikar. cocuklarin uyku icin yataga gitmeden ?nce gelistirdikleri kendilerine ?zel yatma t?renleri olabilmektedir. Bu t?renler 3-6 yaslari arasinda siktir. Yastik, oyuncak gibi bir esya olmalidir. Ayrica bir bardak su, seker, ayni masalin anlatilmasini ister. Bunlar her zaman ayni sekilde olmalidir. ?liskinin kesilecek olmasi kaygisiyla ortaya cikan sikintinin giderilmesine y?nelik belirtilerdir.

Bebek ve cocuklarda sorun yaratan ya da tedavi gerektiren uykusuzluk cok nadirdir. ?leri yas cocugu ve ergende g?zlenir. Bu cocuklarin ya da genclerin uyku saatlerinin 21:00- 22:00 yerine saat 01:00-02:00 olacak sekilde kaydigi, bu nedenle sabah daha gec kalktiklari g?rulmektedir. Nedenleri arasinda gencin kendi yasamini kontrol etme cabasi, TV seyretme, radyo dinleme ve gec zamanlara kadar okuma gibi erken cocukluk aliskanliklarinin yani yatma t?renlerini surdurmeleri nedeniyle ortaya cikabilmektedir.

Uyku ile ilgili sorunlar
Gece ter?ru (night terror)
Gece cocuk yataginda aglar, g?zleri dalgin bir sekilde bakar, korkmus bir yuz ifadesi vardir. cevresini tanimaz, solgundur, terler, carpintisi vardir. Bu durum bir kac dakika surer. cocuk tekrar uyur. cocuk sabah uyandiginda, gece olanlarla ilgili hic bir sey hatirlamaz. Uykusunun ruyasiz uyku d?neminde ortaya cikmaktadir. Genellikle 5-6 yaslarina dogru azalarak kaybolur. Seyrek olarak kaybolmaz ve tedavi gerektirir.

Sikintili dusler
cocuklarin % 30'unda olur. ?kinci yastan sonra g?rulur. cocuk uyanir, aglar, bagirir, yardim ister. Siklikla sabah hatirlanir. Sikintili dusler genellikle uyku basinda g?rulur, guzel ruyalar ise genellikle sabaha karsidir. ?zellikle cocugun yasantisinda yogun sikintili bir olay varsa siradan bir durumdur, ayrica ruhsal aygitin yapilanmasinin bir g?stergesidir. 4-5 yasindan sonra siddeti giderek azalir. cocuk uyanir, endiselidir. Anne babasinin yatagina gider ve uyumaya devam eder.

Uyurgezerlik
Erkeklerde daha siktir. 7-12 yaslar arasinda g?rulur. Ailede uyurgezerlik olanlarda daha siktir. Gecenin ilk yarisinda cocuk yataktan kalkar. Bazen karmasik, her zaman ayni sekilde tekrarlanan bir etkinlik icine girer. 10-30 dakika sonra tekrar yatar, uykusuna devam eder. Sabah hicbir sey hatirlamaz. En basit seklinde g?zler acilir ve yataktan kalkmaya calisir. Alti ile on iki yaslari arasindaki cocuklarin altida birinde en az bir kez olurken, bunlarin ancak % 3-5'inde uyurgezerlik gelisir. Ruyasiz uyku d?neminde g?rulur.