Endometriozis nedir?
Belirtiler
Endometriozis nedenleri
Tani
Tedavi

Endometriozisin en sik g?rulme yerleri, karin boslugunda ?zellikle yumurtaliklarda, rahime ait tuplerde, rahimi destekleyen baglarda, vagina adini verdigimiz d?l yatagi ve anal kanal arasindaki alanda, rahim dis yuzeyinde ve pelvis denilen karin boslugunun yuzeyindedir. Bu endometriozis odaklari bazen barsaklarda, anal kanalda, idrar torbasinda, vaginada, rahim agzinda, dis ureme organlari uzerinde veya gecirilmis karin ameliyatlarinin yara izlerinde g?rulebilir.

Endometriozis odaklari veya alanlari genel olarak habis veya kanser degildir. Normal yerlesimlerinin disinda olmasina ragmen normal bir doku tipi icerirler.  Rahim icerisini d?seyen endometrium gibi endometriozis odaklarida adet d?ngusunu y?neten hormonlara yanit vermektedirler. Adet d?neminde rahim icerisinde oldugu gibi bu alanlarda kalinlasma, yikilma ve kanama olmaktadir.

Buna ragmen rahimi d?seyen tabakanin aksine rahim disindaki endometriumun adet kani seklinde vucudu terk etme olanagi bulunmamaktadir. Bu nedenle kendi icine kanama ve bu odaklardan d?kulen dokunun ve kanin hasara ugramasi cevre dokularda iltihabi gelisme ve bag dokusu olusumuyla sonuclanmaktadir. Odaklarin yerlesim yerlesim yerine g?re olusabilecek diger beklenmedik hasarlar, bu odaklarin yirtilmasi (endometriozisin yeni alanlara yayilmasina sebep olmaktadir), yapisikliklarin olusmasi, barsaklarda kanama veya barsak tikanmasi, idrar torbasi islevlerinin etkilenmesi ve diger sorunlardir. Belirtiler zamanla k?tulesse de bazi olgularda iyilesme ve tekrarlama d?nemleri g?rulmektedir.

Belirtiler
Endometriozisin en sik g?rulen belirtisi adetten ?nce ve adet esnasinda g?rulen agrilar (Genellikte normal adet sirasinda g?rulen sancilardan daha siddetlidir), cinsel temas sirasinda ve sonrasinda g?rulen agrilar, kisirlik, duzensiz veya fazla kanamalardir. Diger belirtiler ise yorgunluk, adet sirasinda agrili barsak hareketleri, sirtin alt tarafina vuran agri, adet sirasinda ishal veya kabizlik ve diger barsak rahatsizliklari olabilir.

Bazi endometriozisli kadinlarda hicbir belirti olmayabilir. Endometriozisli hastalarin % 30-40'inda kisirlik g?rulmektedir ve bu durum hastaligin ilerlemesiyle sik rastlanan bir durumdur. Agrinin siddeti, hastaligin ve endometriozis odaklarinin yayginlik derecesi ile dogru orantili degildir. cok kucuk endometriozis odaklari prostoglandin adini verdigimiz vucutta agri hissine neden olan maddenin vucut icerisinde uretiminde daha etkindir. Bu durum kucuk endometriozis odaklarinda dahi belirgin belirtilerin olmasini aciklamaktadir. Prostoglandinlerin agri hissedilmesi disinda da islevleri vardir ve endometriozisde diger bazi belirtilere de yol actigi dusunulmektedir.

Endometriozis nedenleri
Endometriozisin nedeni bilinmemektedir. Birkac neden ?ne surulmekle birlikte bunlarin hicbiri tum endometriozis olgularini aciklayamamaktadir. Bir kurama g?re adet kaninin rahimin tuplerinden gecerek geriye dogru karin icine akmasidir. Bu sekilde karin duvari icerisine tasinan endometrium hucrelerinin burada yerlesip buyuyebildigi ?ne surulmektedir. Butun kadinlarda az da olsa bu sekilde bir geriye akisin s?z konusu oldugu ancak bagisiklik sisteminde veya hormonal sisteminde problemi olan kadinlarda endometriozis gelistigi ?ne surulmektedir. Bir baska kurama g?re endometrial doku rahim icerisinden kan damarlariyla veya lenf yoluyla vucudun diger b?lgelerine yayilmaktadir. Genetik kurama g?re ise endometriozis belirli ailelerin genlerinde tasinmakta veya bazi ailelerde endometriozise yatkinlik bulunmaktadir.[ son arastirmalar dioxin ve PCB'ler gibi vucut icerisinde hormon gibi davranan ve bagisiklik sistemini hasara ugratan cevresel toksinlerin hayvanlarda endometriozise yol actigini g?stermistir ]

 Bir diger kurama g?re kadin henuz embriyo (cenin) d?nemindeyken meydana gelen doku artiklari yetiskin d?nemde endometriozise d?nusebilmektedir veya bazi ?zel durumlarda embriyo d?neminde ureme sistemi dokusu olusturabilme yeteneginde olup yetiskin d?nemde farkli yapilar seklinde bulunan dokular bu yeteneklerini tekrar kazanmaktadir. Cerrahi esnasinda bu dokularin nakli ?zellikle karin ameliyatlarindaki yara izlerinde g?rulen endometriozisi aciklamak icin ?ne surulen bir kuramdir.  Endometriozis arastirmacilari baska teoriler uzerinde de calismaktadir.

Tani
Endometriozis tanisi laparaskopi denilen ve anestezi gerektiren bir cerrahi islemle tani konulana kadar kesin degildir. Bu islem sirasinda hastanin karni icerisine karbondioksit gazi verilerek sisirilir ve ic organlarin daha iyi g?rulmesi saglanir. Laparaskop denilen isikli optik alet g?bek kenarina yapilan kucuk bir kesiden karin icerisine sokulur ve ic organlar dikkatli bir sekilde incelenir. Bu inceleme esnasinda endometriozise ait odaklar g?rulebilir.

Bir kadin hastaliklari ve dogum uzmani hastasini muayene ederken endometriozis odaklarini eliyle hissedebilir veya muayene esnasindaki belirtiler endometriozis varligini dusundurebilir. Buna ragmen endometriozisin kesin tanisi laparaskopi ile konur ve tani konulmadan tedavi edilmesi iyi bir yaklasim degildir. (?rnek olarak bazen yumurtalik kanseri endometriozis ile ayni bulgulari verebilmektedir). Laparaskopi ile endometriozis odaklarinin yerleri, buyuklukleri, ve yayginligi g?rulebilir ve b?ylece hasta ve doktorun daha iyi bilgilenmesine, uzun d?nemde tedavi ve gebelik icin karar vermesine yardimci olur.

Tedavi
Endometriozis icin degisik tedavi y?ntemleri kullanilmakla birlikte kesin bir tedavi henuz bulunamamistir. Yapilan arastirmalar yuksek oranda hastaligin devami veya tekrarlama olasiliginin yuksek oldugunu g?stermistir. Agri kesiciler genellikle endometrioziste g?rulen agrilar icin kullanilirlar. Hormonlarla tedavi yumurtlamanin mumkun oldugunca uzun bir sure durdurulmasini amaclamaktadir. Bu tedavi sirasinda ve bazen aylar ve yillar sonra endometriozis de gerileme g?rulebilmektedir.

 Hormonal tedavi; dogum kontrol haplari, progesteron ilaclari, testosteron turevleri (danozol), ve GnRH agonistlerini (gonadotropin salici hormon ilaclari) icermektedir. Tum hormonal tedavilerde yan etkiler bazi kadinlar icin sorun olusturabilmektedir.

Gebeligin siklikla belirtilerde gerilemeye neden olmasi ve cocuk arzusu olanlarda hastaligin suresi uzadikca gebe kalma sansinin azaldigina inanildigi icin, endometriozisli hastalara gebeligi ertelememeleri ?nerilmektedir. Endometriozisli kadinlarda dis gebelik ve dusuk sansi yuksek olabilir. Arastirmalar endometrioziste kalitsal bir gecis olabilecegini g?stermektedir. Dolayisiyla hastalarin cocuklarinda endometriozis riski ve iliskili saglik sorunlari olasiligi artmaktadir.

 Laparaskopik ya da klasik y?ntemle yapilan cerrahi ile endometriozis lezyonlarinin cikartilmasi veya yok edilmesi mumkundur ve belirtilerin hafiflemesi veya gebeligin olusmasi saglanabilir. Buna ragmen diger tedavilerde oldugu gibi hastaligin tekrarlama olasiligi siktir. Laparaskop ile yapilan cerrahi tedavi hizla klasik acik abdominal cerrahinin yerini almaktadir. Operatif laparaskopide cerrahi islem laparaskop araciligiyla, lazer, etektrokoter veya kucuk cerrahi aletler kullanilarak yapilir. Radikal cerrahide rahimin, yumurtaliklarin ve tum endometriozis odaklarinin cikartilmasi s?z konusudur ve ancak diger tedavilere cevap vermeyen uzun sureli agir endometriozis olgularinda gerekli olmaktadir.