Kardiyovaskuler Hastaliklardan Korunmak ?cin Beslenme ?nerileri

Flebotomlar hakkinda genel bilgiler Biyolojileri y?nunden sivrisineklere cok benzerler. Kan ile beslenirler, yalnizca disileri kan emer. Erkeklerin agiz yapilari kan emmeye uygun degildir. Disileri geceleri kan emerler. Bazi flebotomlar bir kez kan emdikten sonra yumurtlayana kadar kan emmezler, ancak Flebotomus papatasi surekli kan emer. Evlerin ve odalarin ruzgar almayan b?lgelerini ?zellikle yeglerler. Tehlike aninda hizli bir bicimde, sicrama tarzinda yana dogru ucmalari flebotomlar icin ayiricidir. Bu ucus kisa mesafeleri katetmek ve her seferinde daha yuksege cikmak icin kullanilir. Bu bicimde flebotomlar 25-30 metre yukariya cikabilirler. ?yi bir ucucu degillerdir. Ucus menzilleri 80-100 metreyi gecmez. Dolayisiyla genellikle jitler cevresinde bulunurlar. Disi flebotom kan emdikten yaklasik 4-5 gun sonra ortalama olarak 20 kadar yumurta birakir. Yumurtalarini genellikle nemli ve karanlik yerlere birakirlar. Yumurtalar, uzerindeki yapiskan kisim sayesinde birakildiklari yerlere yapisirlar. Yumurtalarin acilmasi genellikle geceleri ve 5-20 gunicerisinde olur.

F. papatasi icin en uygun ortam isi 26-27 derecedir. 20 derecenin altinda larvalarin gelisimi durur. 25 derecede gelisimleri 21-26 gun iken, serin havalarda bu sure 60 gune kadar uzayabilir. Dis kosullara en dayanikli d?nemleri larva evresinin d?rduncu d?nemidir. Disiler erkeklere g?re daha dayaniklidirlar. Disi flebotomlarin yumurtlamalari icin nispi

nemin %100' e kadar yukselmesi gerekir. Kurak yerlerde, yasayabilmek icin flebotomlar kemiricilerin deliklerine ya da topraktaki catlaklara saklanirlar. Dusmanlari kertenkeleler  ile yumurta ve larvalari yiyen karincalardir .

Epidemiyoloji
Tatarcik hummasinin etkeni Arbovirus ailesinden olan bunyavirus grubundan bir RNA virusudur. Tatarcik hummasinin Flebotomus papatasi ile bulasan bir virus hastaligi oldugu 1909'da bildirilmistir. Tatarcik hummasi 20-45 kuzey enlem dereceleri arasindaki endemik b?lgelerde ve
vekt?r flebotomlarin bulundugu ulkelerde g?rulur . Kuzey Kibris Turk Cumhuriyeti, Balkanlar ve guney dogu komsularimizda  (?ran, Irak) siklikla g?zlenmektedir. Tropikal b?lgelerde flebotomlar yil boyunca hastalik bulastirabilirlerken, daha soguk iklimlerde yalnizca sicak aylarda etkilidirler. Orta Dogu ve Orta Asya’da hastalik sicak ve kurak aylarda (yaz ya da sonbahar aylari) g?zlenir  ve insanlara enfekte tatarcik sineklerinin (Flebotomus papatasi) isirmasiyla bulasir.

Bunlar yalnizca bir kac milimetre boyunda olan sinekciklerdir. Isirilan kisi eger alerjik bir yapiya sahip degilse isirilan yerde agri hissetmez ve lokal iritasyon g?rulmez; isirilanlarin yalnizca %1'lik kesimi isirildiginin farkina varmaktadir.

Tatarcik sinegi geceleri beslenir, gunduzleri (duvar catlaklari, magaralar, evler ve agac kovuklari) gibi karanlik yerlerde bulunur. Yumurtlama kan emdikten birkac gun sonra olur. Yumurtalarin kanatli tatarciklar haline gelmesi icin yaklasik bes haftalik bir sure gereklidir. Yetiskin bir tatarcik sinegi sicak ortamda bir kac hafta yasar.

Tatarcik hummasinda enfeksiyon zinciri; insan -flebotomus- insan seklindedir . Flebotomlarin hastalardan kan emerek virus almalari, hastalik belirtilerinin baslamasindan iki gun ?nce ile, hastalik belirtilerinin kaybolmasindan 24 saat sonrasi arasinda olur. Bu sure disinda hastalardan kan emen disi flebotomlar enfekte olmazlar. Tatarciklar kan emdikten 6-10 gun sonra bulastirici olurlar ve
 

?murleri boyunca bulastirici kalirlar. Virus, yumurta ile bir nesilden digerine gecer. Bu b?cekler zemine yakin yerlerde bulundugundan ve 3-4 m’den yukseklige ucamadiklarindan buyuk binalarda hastalik daha cok alt katta oturanlar arasinda g?rulmektedir. Ucus menzilleri 100 metreyi gecmez . Disi tatarciklar yumurtalarini kaya diplerine, agac kovuklarina, organik maddelerden zengin nemli ve gevsek topraklara birakirlar. Dogada tatarcik yumurta, larva ve pupalarini bulmak cok guctur .

Deri ici ya da ven yoluyla asilanan insanlarin %5 kadari enfeksiyona tutulmakta, %50-75'inde ise hastalik belirtileri ortaya cikmamaktadir . Hastalardaki belirtiler Tatarcik sineginin isirdigi insanlarda, isirigin oldugu yerdeki deride kasintili papuller olusur ve bes gun kadar surer. 3-6 gunluk bir inkubasyon d?neminden sonra hastalik aniden ortaya cikar. Atesin ortaya cikisindan 24 saat ?nceki ve 24 saat sonraki d?nemde kandan virus izole edilebilir.
 

Hastalik genel olarak birdenbire, titreme ya da urpermelerle atesin yukselmesi seklinde baslar, bazi hallerde ?nceden kiriklik, bas d?nmesi, bacak ve karinda anormal hisler olabilir. Baslangicta ya da daha sonra bas agrisi, g?zlerde yanma, g?z arkasinda g?z hareketleriyle ortaya cikan agrilar, ensede ve sirtta sertlik, oynaklarda ve taraflarda agrilar, tat alma duyusunda degisiklikler, istahsizlik, bulanti, kusma, kabizlik ya da surgun, bogazda agri, burun kanamasi, bas d?nmesi olabilir. Damakta kucuk vezikuller g?rulebilir ve makuler ya da urtikeryal d?kuntuler gelisebilir. Ates, 39-40 oC kadar yukselebilir. Genellikle ates 2-4 gun kadar surer (uc gun
atesi) ve bol terleme ile duser; ancak, 1-9 gun de surebilir. Bazen ates dustukten sonra kisa suren bir yukselme de g?rulebilir. Nabiz yavaslar. Tatarcik hummasinda yuz ve boyun kizarmistir. G?zde konjuktivadaki kanlanma ucu korneaya varan bir ucgen seklinde dikkati ceker (Pick belirtisi), fotofobi ve g?zde yasarma olabilir. Agizda yumusak damakta ve yutagin arka kenarinda kanlanma olabilir. D?kuntu ve lenf nodlarinda sisme yoktur . 2-12 hafta icerisinde hastalarin %15'inde
ikinci bir atak gelismektedir .

Ender olarak splenomegali gelisir, lenfadenopati g?zlenmez. Atesin ilk gunu kanda l?kosit sayisi normaldir, lenfositler azalabilir ve n?trofillerin sola sapmasi ile genclerin cogalmasi g?rulebilir. ?kinci ya da ucuncu gunler kanda l?kopeni polinukleoz yerlesir. Hastaligin sonunda ya da iyilesme sirasinda l?kopeni belirgindir . Diger Arbovirus enfeksiyonlarinda oldugu gibi tatarcik hummasi da aseptik menenjitle iliskili olabilir. Yine baska bir calismada hastaligi siddetli gecirenlerde hafif papil ?demine rastlanmistir . ?yilesme sirasinda ates ve belirtiler depresebilir, gecici depresyonlar g?rulebilir. Hastalik kendiliginden iyi olur,?lum bildirilmemistir.

Laboratuvar Bulgulari
Beyaz kure sayisindaki degisiklikler hastaliktaki tek pozitif laboratuvar bulgusudur. Atesli d?nemde ve duzelme d?neminde gunluk olarak hastalarin beyaz kureleri sayilirsa hastalarin %90'inda beyaz kure sayisinin 5 000’in altinda oldugu g?rulur. ?lk gun lenfositlerde g?zlenen belirgin azalmaya,
parcali olmayan n?trofillerdeki artis eslik eder. ?kinci ya da ucuncu gunde lenfosit sayilari normale d?nmeye baslar ve toplam l?kositlerin %40-65’ini olusturur. Bununla birlikte, parcali ve bant n?trofillerde dusme g?zlenir. Duzeldikten 5-8 gun sonra l?kositlerdeki degisiklikler tamamen normale
d?ner. Tani genellikle klinik bulgular ve epidemiyolojik bilgiler isiginda konur. Serumda
antikor titresinde artis saptanabilir.

?mmunoloji
Bagisiklik tipe ?zgudur ve bu bagisiklik en az iki yil surer . Hastaligin endemik oldugu
b?lgelerde virusun 20 kadar serovari vardir ancak bunlardan yalnizca besi hastalik yapicidir. Endemik b?lgelerde hastalik cocukluk caginda gecirilir. Bu b?lgelere gelen bagisikligi olmayan yabancilar ?rnegin, askerler ve turistler siklikla bu hastaliga yakalanirlar.

Ayirici Tani
Bati Nil hummasi, deng, influenza, sitma, sari humma, yeni baslayan hepatit A ve B ile karisabilir .

Tedavi
Semptomatik tedavi, yatak istirahati, uygun sivi verilmesi ve aspirin ile analjezi ?nerilebilir .

Kontrol
Korunmanin temel ilkesi kisilerin tatarcik sinegi isiriklarindan korunmasidir. Bulunulan b?lgede tatarcik sineklerinin varligi g?zden kacabilir, cunku tatarcik sinekleri cok sessiz ucarlar ve isirdiklari fark edilmeyebilir. Tatarcik sinekleri klorlu hidrokarbon iceren insektisidlere karsi cok hassastirlar. Metrekare basina 600 mg Dieldrin ya da 1 gr organik fosforlu herhangi bir insektisit kullanilabilir. Kalici insektisitlerin iki yila kadar etkinliginin surdugu g?sterilmistir . Ayrica bazi b?lgelerde otlar ve caliliklar yakilarak tatarcik sineklerinin yasam yerleri ortadan kaldirilmaya calisilmaktadir. Koruyucu giysiler ve sinek kovucularin kullanilmasi da son derece yararlidir. Bu tur b?lgelerde yasayanlar ?zellikle geceleri, vucudu tamamen kapatacak bicimde giyinmeli, g?mlek kollari ve pantolon pacalari kivrilmamalidir. DEET (N,N-diethyl-mtoluamide), acikta kalan cilt b?lgelerine uygulanmalidir. Giysilere DEET surulmesi tatarcik sineklerini uzaklastirmada yararli olabilir. Giysilere DEET uygulaniyorsa, bu islem her bes yikamadan sonra yinelenmelidir.

Kapi ve pencerelerde sinek gecirmeyecek bariyerler ve yatak cevresinde cibinlik kullanimi gerekli olabilir. ?zellikle cocuklarin yataklarinda cibinlik kullanmak son derece yararlidir. Bu amacla kullanilacak tel ya da perdelerin santimetre karesinde en az 50 aralik bulunmalidir. Tatarcik sinekleri, daha buyuk delikli perdelerden kolayca gecebilirler. Perdelere permetrin sikmak da sinekleri uzaklastirici y?ntemlerdendir. Bodrum gibi kapali yerlere uygulamada BHC ya da DDVP gibi fumigan olan insektisitler kullanilmalidir. Bunlardan ayrilan kristaller butun ortami etkilerler.
 

Hazirlayan Secdegulleri.Net ve Secdegulleri.Net Sitelerine Tesekkurler

Copyright © Asagi Homurlu Kasabasi Resmi Web Sitesi Yayıncı Firmalardan İzin alınarak. Yayınlanabilir.

Yayınlanma: 2005-09-06 (778 okuma)