Brons Astmasinda Hastaligi Ortaya cikaran ?laclar, Kimyasal Katki Maddeleri ve Yiyecekler

Hazirlayanlar : Prof. Dr. A. Fuat Kalyoncu
Turk Akciger Hastaliklari Vakfi

?laclar ve bir takim kimyasal maddelerle, yiyeceklerin hazirlanmasi ve saklanmasinda kullanilan katki maddelerinin astma n?betlerini ortaya cikardigi uzun yillardan beri bilinmektedir.

SON ZAMANLARDA cOK SA YIDA YEN? ?LACIN KULLANIMA G?RMES? DOKTORLARI ASTMALI HASTALARIN TEDAV?S?NDE D?KKATL? OLMAYA ZORLAMAKTADIR.

Bu yazida, sik kullanilan cesitli ilaclarla, yiyeceklerin hazirlanmasi ve saklanmasinda kullanilan katki maddelerinin astma krizlerinin ortaya cikmasi veya suregen hale gelmesindeki rolleri aciklanacaktir.

?laca Bagli Astma
?laca bagli ASTMA degisik ilaclarla meydana gelmektedir. Hastalarda nefes daralmasi esas bulgu olmakla beraber, tek basina ?ksuruk de g?rulebilmektedir. Degisik ilac gruplarinin etkileri asagida ?zetlenmistir.

A - Tansiyon ve Kalp ?laclari
1 Beta-blokerler
Beta-blokerler anjina pektoris, hipertansiyon ve migren (yarim bas agrisi) tedavisinde sikca kullanilmaktadir. Sik kullanilan betabloker ilaclarin hem madde hem de Turkiye'deki urun isimleri asagida siralanmistir.

a. Direkt olarak kalp uzerine etkili olanlar
-Metaprolol (Beloc, Lopresor, Metolol)
-Atenol (Tensinor) -Acebutolol (Prent)

b. Secici olmayan yani hem kalp, hem de akciger uzerine etkili olanlar
-Propranolol (Dideral, Proderal)
-Nadolol (Betadol)
- Pindolol (Visken, Pindolin, Noselektin)
-Oxprenolol (Trasicor)
c. lntrensek sempatomimetik aktivitesi olanlar
-Pindolol (Noselektin, Pindolin, Visken)
-Acebutolol (Prent)
d. Hem alfa hemde beta-bloker ilac
-Labetolol (Trandate)

Beta-blokerler normal kisilerde soluk darligina yol acmazlar. Bu etkinin doza bagimli olmadigi belirtilmektedir. Bazen ?lumcul de olabilen soluk darligi genel olarak hava yollarinda hassasiyeti olanlarda g?rulmektedir;' Soluk darligi krizleri ?nceden astma ?ykusu olmayan hastalarda g?rulebilirse de ailede genellikle alerji veya astma ?ykusu mevcuttur. Bu hastalarda daha sonra metakolin provakosyon testine olumlu cevap alinir. Beta blokaj b?ylece altta yatan hava yolu hassasiyetini ortaya cikarir. Beta-bloker ilaclardan kardioselektif ve intrensek sempatomimetik aktiviteye sahip olanlarin dusuk dozlarda kullanilmasinin, hava yolu hassasiyeti olanlarda daha az soluk darligina yol actigi belirtilmektedir. Fakat asiri derecede hava yolu hassasiyeti olanlarda veya yuksek dozlarda kullanildiginda bu ilaclar da soluk darligina neden  olabilir. Tedavide inhalasyon tarzinda antikolinerjik ilaclar etkilidir (Atrovent gibi). Beta agonistlerin ise tedavi edici y?nu yoktur (rahatlatici ilaclar).

2. Anjiotensin Konverting Enzim ?nhibit?rleri (AKE?) Hipertansiyon veya kalp yetmezligi tedavisinde son zamanlarda sikca kullanilan AKE? olarak Turkiye'de ilk olarak piyasaya cikan ilaclar captopril (kapril, kaptoril, lopril), enalapril (enapril, konveril, renitec, vasolopril)'dir. AKE?'ne bagli ?ksuruk sik g?rulur. Yapilan bir calismada captopril ile %1.4'den %25'e kadar cikan oranlarda ?ksuruk bildirilmistir. Yapilan calismalar ile altta yatan hava yolu hassasiyetinin ?ksuruk gelismesine sebep oldugu belirtilmektedir. Ayrica AKE?'nin kullanilmasi sirasinda da hava yolu hassasiyeti gelismekte veya agirlasmaktadir. Hastalar surekli ve bazen oldukca rahatsiz edici kuru bir ?ksurukten yakinirlar. ?ksuruk, ilacin baslanmasindan itibaren birkac gun icinde veya bir yila kadar gecen bir sure icinde baslayabilmektedir. Tedavide ilacin kesilmesi gerekmektedir. cesitli arastirmalarda ?ksurugun Sulindac, Steroid ve Kromolin ile yatistigi bildirilmistir.

Son zamanlarda piyasada ?nhibare, Silazapil, Coversyl (perindopril) gibi gelistirilmis yeni urunlerin nadir olarak ?ksuruk yaptigi belirtilmekteyse de yine de bu ilaclarin ayni gruptan oldugu unutulmamalidir.

B - G?z ?laclari:
G?z hastaliklarinin tedavisinde kullanilan bir takim ilaclarin akcigerlerde yan etkilere yol actigi bilinmektedir. En iyi bilinen yan etkiler astma krizlerinin siddetlenmesi ve duyarli kisilerde soluk darligina neden olmasidir. Yan etkilerin cogu gl6kom (karasu) tedavisi sirasinda kullanilan g?z damlalari sonucu meydana gelmektedir. Bu ilaclarin %80-90'i 1-2 dakika icinde g?zden atilmakla beraber, vucutta yan etkilere neden olabilecek yeterli miktardaki ilac, g?z yasi kanallari ve butun icinden emilmektedir. Glokom tedavisi icin sik olarak kullanilan ilaclar ve olusturduklari etkiler sunlardir:

1. Beta-bloker ilaclar -Timolol maleate (Imol, Timoftal, Timoptic, Timosol) Timolol glokom tedavisinde en sik kullanilan ilac grubunu olusturmaktadir. Selektif olmayan guclu bir beta-bloker ilactir. Hava yolu hassasiyeti olanlarda astma krizlerinin ortaya cikmasi, agirlasmasi ve soluk darligina neden olmaktadir. Yine yaslilarda, astma, kronik bronsit, amfizem gibi akciger hastaligi olanlarda soluk daralmasi sik olarak gelismektedir. Hastalarin %5-10'unda siddetli yan etkiler nedeniyle ilacin kesilmesi gerekebilmektedir. Belirtiler dakikalar icinde gelismekte yaklasik 2 saatte en yuksek seviyeye cikmaktadir. ?lk dozdan sonra solunum durmasi gelisen hastalar rapor edildigi gibi astmali hastalarda kriz tablosu da ortaya cikabilmektedir .

-Betaxolol (Betoptic) ve levobutonolol (betagan liqui filim)
Glokom tedavisinde kullanilan iki yeni beta-bloker damla olup bunlardan betaxolol'un timolol ve levobutonolol'dan daha az olarak astmali hastalarda soluk daralmasina yol actigi belirtilmektedir. Tedavide inhalasyon (ice cekme) yolu ile kullanilan bronkodilat?r ilaclar (beta-agonistler, antikolinerjikler) ?nerilmektedir. Eger bu ilaclarin kullanilmasi kesinkes gerekiyorsa ilk doz doktor g?zetiminde verilmeli, hastalar bu ilaclari kullandiklari sure icinde yakindan takip edilmelidir.

2. Direkt etkili parasempatomimetik ilaclar (asetukolin benzeri)
Glokom tedavisinde kullanilan direkt parasempatomimetik etkili ilaclardan.
-Pilokarpin (Pilokarsol, Pilosel) ve karbakol'un soluk daralmasina yol actigi g?sterilmistir. Kronik bronsitti hastalarda karbakol ile timolol'la olandan daha az siddette soluk daralmasi da rapor edilmistir. Daha ?nceleri glokom tedavisinde kullanilan metakolin, simdilerde bu amacla kullanilmamaktadir. Metakoline bagli soluk daralmasi gayet iyi bilinmekte olup halen astma tanisinda inhalasyon yolu ile verilerek test amaci ile kullanilmaktadir.

3. Indirekt etkili parasempatomimetik ilaclar (antikolinesteraz ilaclar)
Bu ilaclardan glokom tedavisinde kullanilan ekotiyofat iyodurun hassas kisilerde soluk daralmasi ve soluk durmasina yol actigi belirtilmistir. Yine bu tur ilaclardan myasteni gravis tedavisinde kullanilan piridostigmin (Mestinon) ve neostigmin (Neostigmin, Prostigmin, Plantlgillin) ile de hassas kisilerde soluk daralmasi beklenmelidir.

4. Sempatomimetik amin ilaclar
Acik acili glokom tedavisinde kullanilan dipivefrin hidroklorur (Propine solusyon)'un astma krizini aciga cikardigi bilinmektedir. Daha sonra aciklanacagi gibi ilacin terkibindeki koruyucu olarak kullanilan sodyum metabisulfit'in bu durumdan sorumlu oldugu bulunmustur.

5. Diger ilaclar
G?z hastaliklarinin tanisinda kullanilan suda eriyen bir boya olan sodyom.floressein ile g?z ici iltibaplarinin tedavisinde kullanilan indometazin g?z damlalarinin astma krizlerini ortaya cikardigi ve soluk daralmasina yol actigi belirtilmektedir. Yine mevsimsel olarak alerjik konjunktivitlerin tedavisinde yuzeysel kullanilan kromolin sodyum damlalarinin da cok ender olarak alerjik reaksiyonla astma krizlerine yol actigi hatirlanmalidir .

C: ?skelet kast gevseticileri (n?romuskuler blok?rler) Anestezi sirasinda iskelet kasinin gevsemesi ve cerrahi islemlerin kolaylastirilmasi amaciyla kullanilir. Bunlar; alkuronium, atrokurium (Tracrium), dtubokurar, vekuronium (Norcuron)'dur. Anestezi esnasinda soluk darligi seyrek olarak g?rulur. Bir calismada atrokurium kullanildiginda %0.1 oraninda rapor edilmistir. Pankuronium'un (Pavulon) astmali hastalarda secilecek ilac oldugu belirtilmisse de bu ilac da soluk darligina neden olmaktadir. Uzun etkili bir antikolinesteraz olan ekotiyofat iyodur kullanan hastalarda suksinil kolin (Lystenon) ile iskelet kast gevsetildiginde uzun sureli soluk daralmasi ve soluk durmasi rapor edilmistir.

D - Aspirin ve diger anti-romatizmal ve agri kesiciler
Tum astmali hastalarin hastaligin derecesine g?re %4 ila 2S'inde aspirin veya benzeri agri kesicilere duyarlilik mevcuttur. Sinuzit ve burunda polip olan astmalilarda ise bu oran %30-40'dir. Aspirin benzeri (non-steroid anti inflamatuar) ilaclar son yillarda ulkemizde oldukca sik kullanilmaktadir. Bunlardan en sik kullanilan bir b?lumunun madde ve urun isimleri asagidadir.

a. ?ndometazin (Bndol, Endomet, Endosetin, lndocid-R, Romacid)
b. ?buprofen (Artril, Algifen, Brufen, Nmofen)
c. Naproksen (Apranax, Aprol, lnoprol, Naprosyn, Napren, Naproks)
d. Piroksikam (Feldoks, Oksikam, Piroksan, Felden ve Felden Flush).
e. Tenoksikam (Tilkotll)
f. Diklofenak sodyum (Yoltaren)
g. Fenilbutazon (Butazolidin, Artos, Alkazon) h. Tolmetin (Tolectin)

Aspirine bagli soluk daralmasi genellikle 30 veya 40 yaslarinda. kadinlarda daha sik olarak g?rulur. cocuklarda da rapor edilmektedir. Ailesel yakinliktan bahsedilmektedir. Hastalarda astma g?rulmeden ?nce al1erjik nezle hali gelismektedir. Belirtiler genellikle ilacin alinmasindan dakikalar veya saatler icinde ortaya cikar. Bunlar; g?zlerde sulanma ve kizamia, borun akintisi, yuzde kizariklik ve bunlari takip eden soluk daralmasidir. Aspirin duyarliligi olanlarda indomelazin iceren g?z damlalarinin kullanilmasi ile ciddi astma krizleri g?rulebilir. Tedavide beta-agonist spreyler, gerekirse ek-.doz steroid ve aininotilin kullanilir. Aspirin alimindan ?nce kromolin sodyum verilmesi soluk darliginda kismen azalina saglayabilir. Tavegyl turu anti histaminikler soluk daralmasi disinda diger yakinmalari kismen veya tamami yakin olarak ?nlemektedir. Esas olan bu ilaclardan kacinmaktadir. Eger mutlaka kullanilmasi gerekiyorsa duyarsizlastirma (desensitizasyon) yapilabilir. Aspirin hassasiyeti olan hastalarin az bir kisminda asetaminofen (Minoset, Paranox, Terinalgine, Parol, Vermidon vb.), hidrokortizon ve asetillenmemis salisilatlara (Entersal, Tifenso, Analsedin) karsi duyarlilik rapor edilmistir.

E - ?laclar r?ntgen incelemeleri (kontrast ilaclar)
Radyolojik tetkiklerde kullanilan cesitli ilaclara bagli (kontrast ilaclar) yan etkiler eskiden beri bilinmektedir. 14000 incelemenin birinde siddetli yan etkiler meydana gelmekte, bunlarin da %12'sini soluk daralmasi olusturmaktadir. ?lginc olarak bu hastalarin cogunda alerji ?ykusu olsun veya olmasin, ?zel aletlerle saptanabilen bir hava yolu daralmasi gelismektedir. ?lacin verilmesinden sonra ilk 4-5 dakika icinde hava yollarinda daralma olusmakta, 30 dakika icinde normale d?nmektedir. ?nemli belirtiler ise siklikla ?nceden alerji ?ykusu olanlarda g?rulmektedir. Daha ?nce ilac verilmeyenlerde g?rulebilecegi gibi, tekrarlayan incelemelerde yeniden olusmayabilir. Soluk daralmasindan ayri olarak bu ilaclarla yapilan incelemelerde ?ksuruk de g?rulmektedir.

F. ?ce cekme (inhalasyon yolu) ile kullanilan ilaclar
?ksuruk ile birlikte soluk darligi, ?lculu dozda puskurtme saglayan ilaclarla nadir de olsa meydana gelebilmektedir. Bu durum ilaclarin icindeki cesitli katki maddelerine baglanmaktadir .

GIDALAR VE K?MYASAL KATKI MADDELER?
Metabisulfit yuzyillardan beri yiyeceklerin hazirlanmasi ve korunmasinda kullanilmaktadir. Normal kisilerde yuksek miktarlarda alinmasina ragmen asikar bir yan etki meydana getirmedigi icin ABD dahil bircok ulkede kullanimi serbesttir. Sulfur dioksit veya sulfit iceren yiyecekler sunlardir:
-kurutulmus ve paketlenmis meyveler, meyve sulari
-bira, sarap vs gibi fermantasyon urunu icecekler
-tursu ve salamuralar
-sucuk, hazir salatalar, patates cipsleri
-karides ve diger deniz urunleri
-islemden gecmis hazir yiyecekler

Sulfur dioksit gazi ile sulfit iyonlari hassas kisilerde hava yollarinda daralmaya neden olan guclu fakt?rlerdir. Sulfitler ilac endustrisinde de kullanilmaktadir. Daha ?ncede belirtildigi gibi bir takim aerosol ilaclar ile bulanti ve kusmalarda kullanilan metoklopramid (metpamid) ampulleri bilesiminde sulfit mevcuttur. Bu ilaclarla da soluk darligi rapor edilmistir. Genel olarak astmali hastalarin %5'inde astma ataklarinin sulfitlerle ortaya ciktigi bildirilmektedir. Tedavide metabisulfit iceren yiyeceklerden kacinmak gerekmektedir.

Metabisulfit disindaki diger katki maddeleri de astma krizlerine neden olabilmektedir. Tartrazin gida ve mesrubatlara sari renk vemrek icin kullanilir. Aspirin allerjisinin birlikte g?ruldugu vakalarda astma krizini ortaya cikarabilir. cin 10kantalarinda lezzet verici olarak kullanilan soya urunlerindeki katki maddesi olan sodyum glutamad da sulfitler gibi soluk daralmasi yaptigindan "cin Restoram Astmasi" denilen ?zel bir tablo olusturmaktadir. Yine yapay besinleri daha cazip hale getirmek icin kullanilan ve kirmizi renk veren amaranth, mavi renk veren indigotin ve diger azo veya azo olmayan boyalar ile de astina krizleri bildirilmistir.

Dogal protein yapisindaki antijenik gida maddelerinin de astina krizlerini ortaya cikarmasi her zaman olasidir. Yer fistigi, Hindistan cevizi, misir, balik, yumurta, sut ve muzun ender olarak astma krizlerini uyardigi bilinmektedir.

SONUc
Gunumuzde cok cesitli ilacin kullanimi, hava kirliligi, hizli yasam kosullari nedeni ile hazir veya cabuk hazirlanabilir yiyeceklerin artan sekilde tuketilmeye baslanmasi ve cesitli kimyasal katki maddeleri ile karsilasmanin astma sikligini arttiracagi aciktir. Hastalara, krizleri ortaya cikaran etkenlerden mumkun oldugu kadar uzak durmalari ?nerilmeli ve yeni bir ilac baslanmasi halinde hastanin yakin takibi yapilmalidir.
 

Hazirlayan Secdegulleri.Net ve Secdegulleri.Net Sitelerine Tesekkurler

Copyright © Asagi Homurlu Kasabasi Resmi Web Sitesi Yayıncı Firmalardan İzin alınarak. Yayınlanabilir.

Yayınlanma: 2005-09-06 (900 okuma)